Trejaże i pergole

TREJAŻE I PERGOLE

Są to często spotykane w ogrodach i niezwykle urokliwe formy architektury ogrodowej. Pełnią rolę nie tylko podpory dla roślin, ciennika czy osłony, ale także dekoracji samej w sobie.

Mogą stanowić samodzielne elementy lub tez występować w powiązaniu różnego typu budowlami występującymi w ogrodzie (ścianami, murkami ogrodowymi, schodami, piwniczkami, itd.). Korzystne jest sytuowanie pergoli i trejaży w pobliży zbiornikówwodnych. Bardzo ważne jest, aby nigdy nie ustawiać izolowanych konstrukcji na środku trawnika czy na rabacie, muszą mieć sobie właściwą funkcję i powinny nawiązywać do charakteru ogrodu.

Są to konstrukcje zazwyczaj lekkie budowane z drewna, metalu, kamienia lub ceramiki.

Trejaż jest to ścianka prześwitowa zbudowana z dwóch słupów z zawieszoną między nimi pionową lekką konstrukcją. Górna część bywa często pokryta układem poprzecznych elementów lub wykonana jest w inny dekoracyjny sposób. Tego typu elementy bardzo dobrze eksponują wartości dekoracyjne roślin pnących. Buduje się je zazwyczaj na brzegach dróg ogrodowych, jako osłonę ścian o małej wartości estetycznej, jako ściany przy siedziskach i ławkach lub jako zasłony widokowe.

Pergola nazywana jest często ciennikiem. Jest konstrukcją odpowiednio ustawionych słupów i wspartej na nich ażurowej poziomej konstrukcji tworzącej charakterystyczne sklepienie. Dach może być częściowo oparty na ścianach istniejących już budynków. W ten sposób uzyskuje się dodatkową przestrzeń do różnorakiego wykorzystania. Pergola może obejmować części trasy spacerowej, powierzchnię tarasu, może osłaniać miejsca zabaw i spotkań. Części dachu pokryć można płytami nieprzepuszczalnymi wtedy pergola będzie chroniła także przed deszczem.

ZAGADNIENIA KONSTRUKCYJNE

SŁUPY

Tworzą podstawowy element konstrukcji. Przenoszą obciążenia pionowe, ale też także poziome związane z naciskiem wiatru, śniegu, lodu i roślin, które nierzadko tworzą gęstą masę. Powinny być to elementy mocne, sztywne i solidnie osadzone w podłożu, aby uniknąć ich wypaczenia.

Słupy wykonuje się z różnych materiałów. Najczęściej spotykane są słupy murowane, z kamieni lub ceramiki, wylewane betonowe z odpowiednią konstrukcją zbrojeniową, metalowe i drewniane.

Słupy murowe

Wykonuje się je z różnego rodzaju kamieni naturalnych i sztucznych.

→ słupy z kamieni naturalnych

Trzeba pamiętać, aby były to kamienie o równych ściankach lub bloki cięte tak, aby do siebie pasowały. Ze względu na łatwość obróbki najczęściej stosowanymi materiałami są piaskowce i dolomity. Przy budowie słupów z kamienia należy kierować się zasadą odpowiedniego doboru kamieni pod względem wielkości, proporcji, barwy. Jako spoiwa używa się zaprawy cementowej. Można jej nadać różnych kolorów, odpowiednio przyciemniać i rozjaśniać poprzez dodawanie barwników. Także w celu dekoracyjnym stosuje się różne rodzaje spoin: wypukłe, wklęsłe i płaskie.

→ słupy z kamieni sztucznych

Do ich wykonania stosuje się zwykle cegłę klinkierową i wapienno-piaskową. Nie zaleca się używania cegieł zwykłych ze względu na dużą ich nasiąkliwość, małą wytrzymałość i pękanie podczas mrozów. Słupy o najwyższej wytrzymałości buduje się układając cegły parami na krzyż. Szerokość słupów z cegły klinkierowej może wynosić 22 lub 34 cm, a z cegły wapienno-piaskowej 25, 33 lub 38 cm. Do zaprawy używa się zaprawy cementowej, którą także i w tym wypadku można barwić. Zaletą takich słupów jest duża wytrzymałość, estetyka i łatwość utrzymania w czystości

Słupy betonowe

Ze względu na dużą wytrzymałość betonu mogą mieć małe przekroje. Do wzmocnienia konstrukcji stosuje się zbrojenia z prętów stalowych. Słupy betonowe mogą być prefabrykowane lub wykonywane na miejscu przez układanie mieszanki betonowej w deskowaniach.

Powierzchnia betonowa wymaga obróbki w celu nadania jej estetycznego wyglądu poprzez nałożenie cienkiej warstwy kruszywa, obróbkę mechaniczną, wyłożenie kamieniami naturalnymi lub płytami kamiennymi. Grubość okładzin wynosi ok. 3 – 4 cm.

Słupy drewniane

Najczęściej używanym materiałem są belki o różnym przekroju, okrąglaki lub deski połączone w taki sposób, aby uzyskać większą wytrzymałość. Ze względu na szybkość ulegania korozji drewno powinno być dobrze zaimpregnowane, odpowiednio pielęgnowane i konserwowane. Trzeba pamiętać, że elementów drewnianych nie można bezpośrednio osadzać w gruncie, ale w betonie za pomocą elementów metalowych w nim osadzonych.

Słupy metalowe

Zaletą elementów metalowych jest ich optyczna lekkość, misterność, a niekiedy sprawianie wrażenia koronkowej konstrukcji. Możliwe jest to dzięki dużej plastyczności materiału przy utrzymaniu właściwości fizycznych. Do budowy używa się najczęściej rur stalowych o średnicy 5 – 10 cm, ale także teowników, dwuteowników i odpowiednio połączonych prętów stalowych.

FUNDAMENTY

Każdy ze słupów powinien mieć odpowiedni fundament w celu utrzymania pozycji pionowej i stałej wysokości, aby właściwie pełnił funkcję podtrzymującą. Nie może on przechylać się, wciskać w grunt pod wpływem sił ciężkości.

Fundament wykonany z betonu, do którego użyto kruszywa z kamienia naturalnego powinien mieć głębokość 0,8 – 1,2 m. Przekrój fundamentów pod słupy murowane i betonowe powinien odpowiadać przekrojom słupów, zaś słupy metalowe i drewniane osadza się na fundamencie o przekroju 30 × 30 cm.

W przypadku gruntów spoistych potrzebne jest tylko formowanie górnej części fundamentu za pomocą desek, gdyż za deskowanie boczne mogą służyć ścianki wykopu. Pamiętać należy, że w przypadku słupów drewnianych należy w betonie osadzić kształtownik do umocowania słupa. W przypadku słupów metalowych fundament powinien wystawać nad powierzchnię w celu uniknięcia szybkiej korozji, a sam słup powinien być osadzony do połowy głębokości.

ELEMENTY POPRZECZNE I RODZAJE WIĄZAŃ

Na słupach pergoli i trejaży opiera się konstrukcje poziome o dużej sztywności, odporne na uginanie, odkształcenia trwałe i złamania. Pełnią one różne zadania plastyczne, są podpora dla roślin, ocieniają. Dobierając materiały należy wziąć pod uwagę duże siły na nie działające związane ze śniegiem, lodem, ciężarem roślin. Oprócz tego uwzględnić należy także cechy zewnętrzne materiałów, aby osiągnąć zamierzony efekt plastyczny, trwałość, łatwość pielęgnacji i konserwacji oraz możliwości łączenia z innymi materiałami.

Dobrany materiał czyli drewniane deski, belki, listwy muszą być sztywne. W przekroju powinny tworzyć prostokąty o proporcjach 1:3 do 1:5. W konstrukcji ustawia się je na krótszym boku. Należy tak je umocować, aby nie zmniejszyć ich trwałości i sztywności. W tym celu stosuje się połączenia na tzw. Zakład, którego długość powinna wynosić co najmniej cztery wysokości elementu. Ze względu na małą odporność na działanie wody należy łączenia i nacięcia ograniczać, albo w miarę możliwości umieszczać na spodniej stronie. Zapobiega to zbieraniu się wody w szczelinach i nasiąkaniu drewna. Istnieje wiele możliwości łączeń drewna, zwane są one wiązaniami ciesielskimi.

Łączenie elementów drewnianych ze słupami murowanymi lub betonowymi wymaga zastosowania elementów pośrednich, zwykle metalowych. Należy unikać bezpośredniego łączenia, opierania drewna o mury ze względu na utrzymywanie się zawilgocenia przyśpieszającego rozkład drewna. Sposób łączenia ze słupami metalowymi jest podobny, z tą różnicą, że elementy pośrednie należy przyspawać do słupa.

Poziome elementy pergoli mogą być również wykonane z elementów metalowych. Należy je wtedy odpowiednio zabezpieczyć przed korozją.

Trejaże i pergole można także budować z elementów gotowych polecanych przez producentów.

PRZYSTOSOWANIA DLA ROŚLIN PNĄCYCH

Trejaże i pergole służą bardzo często jako podpory dla roślin. Od rodzaju rośliny, jej szybkości wzrostu, masy pędów, rodzaju organów czepnych zależny jest typ i forma konstrukcji oraz materiały użyte do jej budowy.

Wyróżnić można sześć grup pnączy ze względu na ich zdolności chwytania podpór:

1. Pnącza prymitywne

Grupa ta nie posiada organów czepnych, na ich pędach czasem występują ciernie lub kolce. Charakterystyczne są dla nich wiotkie, długie, łukowato opadające na ziemię pędy, które można łatwo opierać i układać na podporach. Nie można ich jednak przeplatać ani przywiązywać. Przedstawicielami tej grupy są róże pnące.

2. Pnącza owijające podporę pędami

Górna część rośliny podczas wzrostu wykonuje ruchy okrężne, po napotkaniu podpory owija się wokół niej. Najlepsze dla tej grupy są podpory pionowe. Do grupy tej należą: Actinidia arguta, Actinidia kolomikta, Akebia quinata, Aristolochia durior, Polygonum, Campasis radicans, Lonicera, Schisandra chinensis, Solanum, Wisteria

3. Pnącza chwytające podpory wąsami czepnymi

Wąs na młodej części rośliny owija się wokół podpory, sąsiednich pędów i ogonków liściowych i zaczyna twardnieć. Najlepszymi podporami dla tej grupy są różnego rodzaju siatki. Do grupy tej należą: Ampelopsis, Parthenocissus, Vitis.

4. Pnącza przywierające do podpory przylgami umieszczonymi na końcu pędów

W młodym stadium przylgi wydzielają lepką substancję, która umożliwia przywarcie do podpory. Przytwierdzanie się jest utrudnione w miejscach silnie nasłonecznionych i wietrznych ze względu na szybkie wysychanie substancji lepkiej. Przedstawicielem jest Parthenocissus

5. Pnącza chwytające podpory przybyszowymi trzonkami czepnymi

W warunkach znacznej wilgotności w części wierzchołkowej młodych pędów wytwarzają się korzonki, oplatają podpory i zasychają. Najlepsza dla nich podporą są drzewa i cieniste ściany. Do przedstawicieli należą; Campsis radicans, Euonymus fortunei, hedera helix, Hydrangea petiolaris.

6. Pnącza owijające się wokół podpory ogonkami liściowymi

Najlepszymi dla nich podporami są siatki o dużych oczkach (10 cm), tak aby ogonki liściowe mogły bez przeszkód wykonywać ruchy. Charakterystyczne dla tej grupy są Clematis.